تصرف عدوانی حقوقی و کیفری

تصرف عدوانی چیست؟

قانون در خصوص تعریف دعوای  تصرف عدوانی در  ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی بیان می دارد که :«دعوای تصرف عدوانی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می نماید.» 
بنابر ماده فوق می توان اینگونه برداشته که تصرف عدوانی در خصوص اموال غیر منقول قابل تحقق می باشد و در مورد امئال منقول نمی توان از تصرف عدوانی صحبت به میان آورد و در خصوص عدوان مهم عدم رضایت متصرف سابق می باشد و در صورت رضایت پیشین عدول از آن نمی توان به تصرف عدوانی اسناد کرد همچنین در تصرف عدوانی صرف تصرف سابق کفایت کرده و نیاز به اثبات مالکیت نمی باشد این امر در ماده 161 قانون آیین دادرسی مدنی مورد توجه قرار گرفته است .البته لازم به ذکر است که ماده 162 قانون آیین دادرسی مدنی، مالکیت خواهان تنها اماره‌ای بر سبق تصرفات وی بوده و خلاف آن قابل اثبات است.

 مـاده 141 قـانون آیین دادرسی مدنی،  در خصوص ارکان دعوای تصرف عدوانی می باشد که ارکان این دعوا را شامل سه مورد سابقه  تـصرفات خـواهان،  الحاق تصرف جدید خوانده و عدوانی بودن تصرف عنوان می کند. 
‌نکته قابل توجه در این قسمت این می باشد که  مدت زمان تصرف سابق خواهان باید به اندازه‌ای باشد کـه او عرفـا متصرف شناخته شود و این مدت بنا بر نظر قاضی و عرف می‌تواند متفاوت باشد.
تصرف عدوانی علاوه بر جنبه حقوقی دارای جنبه کیفری نیز بوده و قابل تعقیب کیفری می باشد این مهم در ماده 690 قانون مجازات اسلامی مورد توجه قرار گرفته است و قانونگذار برای متصرف عدوانی مجازات تعیین نموده است .
براساس ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، هرکس به وسیله صحنه‌سازی از قبیل پی‌کنی، دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت‌بندی، نهرکشی، حفر چاه، غرس اشجار و زراعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی اعم از کشت شده یا در آیش زراعی، جنگل‌ها و مراتع ملی شده، کوهستان‌ها، باغ‌ها، قلستان‌ها، منابع آب، چشمه سارها انهار طبیعی و پارک‌های ملی، تأسیسات کشاورزی و دامداری و دامپروری و کشت و صنعت و اراضی موات و بایر و سایر اراضی و املاک متعلق به دولت یا شرکت‌های وابسته به دولت یا شهرداری‌ها یا اوقاف و همچنین اراضی و املاک و موقوفات و محبوسات و اثلاث باقیه که برای مصارف عام‌المنفعه اختصاص یافته یا اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور تصرف یا ذی‌حق معرفی‌کردن خود یا دیگری، مبادرت نماید یا بدون اجازه سازمان حفاظت محیط زیست یا مراجع ذی‌صلاح دیگر مبادرت به عملیاتی نماید که موجب تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد یا اقدام به هرگونه تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود.

جهت مشاوره در خصوص جنبه کیفری تصرف عدوانی میتوانید از مشاوره با یک وکیل کیفری در داداپ بهره مند شوید

انواع تصرف عدوانی

طبق قانون تصرف عدوانی به دو نوع تقسیم می گردد. تصرف عدوانی کیفری و تصرف عدوانی حقوقی. هر کدام از آن ها دارای شرایط خاصی هستند در ادامه هریک را شرح می دهیم:
تصرف عدوانی کیفری
تصرف عدوانی کیفری به معنای تصرف مالی که متعلق به شخص دیگری است. آن هم با اطلاع از اینکه مال تعلق به شخص دیگری دارد. به لحاظ قانونی تصرف عدوانی کیفری جرم محسوب می گردد و در صورت اثبات جرم، شخص از یک ماه تا یک سال به  حبس محکوم می گردد. این نوع تصرف برای اموال غیر منقول اطلاق می گردد. 

• تصرف عدوانی حقوقی

تصرف عدوانی حقوقی در ماده 158 مورد اشاره قرار گرفت لازم به ذکر است که تفاوت این نوع تصرف با تصرف عدوانی کیفری در اثبات مالکیت و تقدیم دادخواست  می باشد زیرا در بعد حقوقی تصرف سابق کافی بوده و نیاز به اثبات مالکیت نیست در حالی که برای اقامه کیفری باید مالکیت به اثبات برسد.برای پیگیری حقوقی می بایست دعوا حتما در قالب برگه چاپی مخصوص که همان دادخواست می باشد مطرح گردد.
البته لازم به ذکر است که نباید از وجود و یا عدم وجوذ سوءنیت نیز غافل شد.

بررسی تصرف عدوانی با رویکرد حقوقی

قانون در خصوص تعریف دعوای  تصرف عدوانی در  ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی بیان می دارد که :«دعوای تصرف عدوانی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می نماید.» 
بنابر ماده فوق می توان اینگونه برداشته که تصرف عدوانی در خصوص اموال غیر منقول قابل تحقق می باشد و در مورد اموال منقول نمی توان از تصرف عدوانی صحبت به میان آورد و در خصوص عدوان مهم عدم رضایت متصرف سابق می باشد و در صورت رضایت پیشین  عدول از آن نمی توان به تصرف عدوانی اسناد کرد همچنین در تصرف عدوانی صرف تصرف سابق کفایت کرده و نیاز به اثبات مالکیت نمی باشد این امر در ماده 161 قانون آیین دادرسی مدنی مورد توجه قرار گرفته است .البته لازم به ذکر است که  ماده 162 قانون آیین دادرسی مدنی، مالکیت خواهان تنها اماره‌ای بر سبق تصرفات وی بوده و خلاف آن قابل اثبات است.
 مـاده 141 قـانون آیین دادرسی مدنی،  در خصوص ارکان دعوای تصرف عدوانی می باشد که ارکان این دعوا را شامل سه مورد سابقه  تـصرفات خـواهان،  الحاق تصرف جدید خوانده و عدوانی بودن تصرف عنوان می کند. 
‌نکته قابل توجه در این قسمت این می باشد که  مدت زمان تصرف سابق خواهان باید به اندازه‌ای باشد کـه او عرفـا متصرف شناخته شود و این مدت بنا بر نظر قاضی و عرف می‌تواند متفاوت باشد.

بررسی تصرف عدوانی با رویکرد کیفری

ذیل مادۀ ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی عنصر قانونی جرم تصرف عدوانی را تشکیل می‌دهد. در موضوع تصرف عدوانی کیفری، قاضی موظف است پس از طرح شکایت برابر آئین دادرسی کیفری رسیدگی نماید و علاوه بر مجازات مجرم، حسب مورد به رفع تصرف عدوانی، حکم بدهد این مادۀ قانونی (۶۹۰) فقط دربارۀ اموال غیرمنقول است و اموال منقول را شامل نمی‌شود و در خصوص اموال منقول، همچنان باید به قانون اصلاح قانون جلوگیری از تصرف عدوانی مصوب ۱۳۵۲ استناد نمود. در رویکرد کیفری فقط احراز واقع لازم است و دادگاه پس از احراز اینکه تصرف فعلی من غیر حق و عدوانی است رای صادر می‌کند برخلاف رویکرد حقوقی که برای صدور رای سه موضوع، سبق تصرف مدعی، لحوق تصرف مشتکی عنه و عدوانی بودن تصرف او لازم است.
نکته :در صورت حصول شرایط مذکور در تبصره ۲ مادۀ ۶۹۰ صدور قرار بازداشت موقت متصرف عدوانی، الزامی است.

تفاوت تصرف عدوانی و دعوای خلع ید

با توجه به اینکه تصرف عدوانی و خلع ید از دعاوی تصرف می باشند بعضا پیش می آید که افراد و وکلا در خصوص این دو دعوا خلط ایجاد کرده و حتی در دادخواست خود به اشتباه این دو  را به جای هم به کار برده و همین باعث رد دعوا یا اخطار رفع نقص می شود .درست است که هر دو از دعاوی تصرف محسوب می باشند اما بین این دو مهم ترین تفاوتی که وجود دارد بحث اثبات مالکیت می باشد وجود دارد که در خصوص دعوای خلع ید باید مالکیت به اثبات برسد و برا یقاضی مالکیت خواهان محرز شود در حالی که برای تصرف عدوانی صرف تصرف سابق کفایت کرده و نیاز به اثبات مالکیت نمی باشد.

داخواست تصرف عدوانی تحت چه شرایطی رسیدگی می شود؟

اولین قدم برای طرح یک دعوی ، دادخواهی از طربق تنظیم یک دادخواست برای رسیدگی در یک دادگاه حقوقی صالح است بنابراین باید در اولین فرصت به یکی از خدمات قضاییه های محل زندگی خود مراجعه و دادخواست حقوقی خود را برای ثبت ارائه دهید .
پس از ثبت دادخواست ، به دادگاه صالح ارجاع میشود و در آنجا با تعیین شعبه رسیدگی و تعیین وقت دادرسی شما احضار و دفاعیات خود را مطرح می نمایید 
مطابق ماده ای از قانون آیین دادرسی مدنی دعوی تصرف یعنی متصرف سابق ،مدعی است که شخص دیگری بدون رضایت او مال غیر منقولی را از تصرف او خارج کرده و ادعای تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می نماید بنابراین صرف اثبات تصرف سابق کافی است و نیازی به ادله دیگری نیست حتی سند رسمی مالکیت، و دادگاه بر مبنای همان تصرف حکم صادر می نماید.

عناصر تشکیل دهنده جرم تصرف عدوانی

جرم تصرف عدوانی دارای سه عنصر می باشدکه در ادامه توضیح داده خواهد شد.
عناصر تشكيل دهنده جرم تصرف عدواني:

• عنصر قانوني:

ماده 690 قانون مجازات   

• عنصر مادي:

 الف) عمل فيزيكي:    

 عمل فيزيكي جرم تصرف عدواني، اقدام به تصرف املاك متعلق به ديگري است

 ب) شرايط و اوضاع و احوال لازم:

1. وجود مال غير منقول:موضوع جرم تصرف عدواني تصرف مال غيرمنقول متعلق به ديگري است
2. عدم رضايت مالك يا ذي حق: اصولاً عدم رضايت مالك لازمه تحقق جرايم عليه اموال و مالكيت است، رضايت مالك در اين جرايم وصف كيفري را از عمل مرتكب مي زدايد.

• عنصرروانی

الف:علم به موضوع
عالم بودن به اینکه مال متعلق به دیگری می باشد.
ب:سوءنیت عام و خاص
دارابودن عمد در فعل نیز لازم می باشد.
تصرف عدوانی در ملک مشاع
دعوی تصرف عدوانی در دوبعد حقوقی وکیفری قابل بررسی است:

دعوای تصرف عدوانی حقوقی در ملک مشاع 

قانون‌گذار در ماده 167 قانون آیین دادرسی مـــدنـــی در ایـــن رابـطــه مــوضــوع را حــل نـمـوده و بـه‌صراحت اعلام داشته است: در صورتی که 2 یا چند نفر، مال غیرمنقولی را به طور مشترک در تصرف داشته یا استفاده می‌کرده‌اند و بعضی دیگر مانع تصرف یا استفاده یا مزاحم استفاده بعضی دیگر شـونـد، حسب مورد در حکم تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق محسوب و مشمول مقررات این فصل (فصل هشتم قانون آیین دادرسی مدنی) خواهند بود.
دعوای تصرف عدوانی کیفری در ملک مشاع
قانون گذار به خاطر اهم شمردن موضوع دعوای تصرف عدوانی دو راهکار (حقوقی – کیفری) برای رفع حالت تصرف عدوانی پیش بینی کرده است.
در مورد تصرف عدوانی هرچند یک نظریه مشورتی از سوی اداره حقوقی قوه قضاییه به شماره 7599/7 -1372/10/26 با استناد به رأی وحدت رویه مذکور صادر و جرم تصرف عدوانی در ملک مشاع قابل تحقق دانسته شده است؛ اما باید اذعان داشت که این رأی وحدت رویه قابل تسری به این مورد نیست و با توجه به اصل تفسیر مضیق متون جزایی و تفسیر آنها به نفع متهم باید قائل به نظری شد که ارتکاب این جرم را در ملک مشاع ممکن نمی‌داند. بنابراین چنین شکواییه‌ای باید با قرار منع تعقیب روبه‌رو شود و شاکی از طریق حقوقی اقدام کند.
‌باید توجه داشت که در بعد حقوقی این دعوا، همان‌گونه که گفته شد، سبق تصرفات خواهان مهم است؛ در حالی که در بعد کیفری با توجه به ماده 690 قانون مجازات اسلامی به نظر می‌رسد اثبات مالکیت شاکی مورد نظر قانون‌گذار بوده  است.

جهت مشاوره با وکیل پایه یک دادگستری در خصوص تصرف عدوانی میتوانید از اپلیکیشن داداپ وکیل مناسب انتخاب کنید

مهلت شکایت تصرف عدوانی 

باتوجه به اینکه تصرف عدوانی جزء جرایم قابل گذشت است که با رضایت و گذشت شاکی تعقیب آن موقوف می شود. بر اساس ماده ی 106 قانون مجازات اسلامی در جرایم تعزیری قابل گذشت هرگاه متضرر از جرم در مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می شود مگر اینکه تحت سلطه ی متهم بوده یا به دلیلی خارج از اختیار، قادر به شکایت نباشد که در این صورت مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه می شود. هر گاه متضرر از جرم قبل از انقضای مهلت مزبور فوت کند و دلیلی بر صرف نظر وی از طرح شکایت نباشد هر یک از ورثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارد.

نحوه طرح دعوی تصرف عدوانی

دعوای تصرف عدوانی توسط متصرف سابق علیه متصرف فعلی مطرح می شود .
دادگاه صالح به رسیدگی به دعوای رفع تصرف عدوانی، دادگاه محل وقوع ملک مورد تصرف می باشد.  از جمله دلایلی که می‌توان جهت اثبات ادعا مطرح نمود می‌توان به شهادت شهود ، ارائه مدارکی مانند وکالت نامه ، اجاره نامه و … که ثابت نماید ملک وی در تصرف خوانده بوده و مدت آن تمام شده است ، ارائه مدرکی که نشان دهد معامله‌ای که بین او ومتصرف صورت گرفته است به جهتی از جهات باطل یا فسخ گردیده و … اشاره نمود.
در صورتی که خواهان مالک رسمی ملک شناخته شود میتواند اجرت المثل ایام تصرف را نیز ضمن دعوای رفع تصرف عدوانی بخواهد.
در صورتی که دادگاه پس از بررسی اسناد و مدارک ارائه شده ،تصرف خوانده را غیر قانونی تشخیص دهد رای به رفع تصرف عدوانی صادر می نماید . همچنین خواهان می تواند قبل از صدور رای ، تقاضای صدور دستور موقت نماید و دادگاه در صورتی که دلایل وی را موجه تشخیص دهد ، دستور جلوگیری از ایجاد آثار تصرف و یا تکمیل اعیانی از قبیل احداث بنا و غرس اشجار یا کشت زرع یا از بین بردن آثار موجود را در ملک مورد دعوا صادر می نماید

رسیدگی به دعوا تصرف عدوانی چگونه صورت میگیرد؟

مطابق با ماده ١٧٧ قانون آیین دادرسی مدنی، رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی، تابع تشریفات رسیدگی نیست و رسیدگی آن بدلیل اهمیت زیاد، خارج از نوبت می باشد.
در حال حاضر میتوان اینگونه بیان نمود که برای طرح دعوای تصرف عدوانی، دو راه وجود دارد: یکی اقامه دعوای حقوقی مطابق قانون آیین دادرسی مدنی مصوب سال ١٣٧٩ و دیگری اقامه دعوای کیفری مطابق با ماده ۶٩٠ قانون مجازات اسلامی.
نکته مهم این است که هر چند عنوان هر دو دعوا، تصرف عدوانی است اما خواهان اختیاری در انتخاب یکی از آنان ندارد بلکه مطابق با دلایلی که در اختیار دارد، باید یکی از دعاوی را طرح نماید.
در خصوص اجرای  رای رفع تصرف عدوانی ماده  ماده ۱۷۵ قانون آیین دادرسی مدنی بیان می دارد:
در صورتی که رای صادره مبنی بر رفع تصرف عدوانی باشد بلافاصله به دستور مرجع صادرکننده توسط اجرای دادگاه ضابطین دادگستری اجرا خواهد شد و درخواست تجدیدنظر مانع اجرا نمی باشد در صورت فسخ و در مرحله تجدیدنظر ، اقدامات اجرایی به دستور دادگاه اجرا کننده حکم به حالت قبل از اجرا اعاده می شود و در صورتی که محکوم به ، عین معین بوده و استرداد آن ممکن نباشد ، مثل یا قیمت آن وصول و تأدیه خواهد شد.

مجازات جرم تصرف عدوانی

براساس ماده 690 قانون مجازات اسلامی هر فرد اقدام به هر نوع تصرف از نوع عدوانی یا به وجود آمدن مزاحمت یا ممانعت از حق در مورد های مذکور نماید به مجازات 1 ماه تا یک سال حبس محکوم می شود و دادگاه موظف به رفع تصرف یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق می باشد.
جرم تصرف عدوانی از جمله جرایم قابل گذشت بوده و بدون شکایت شاکی خصوصی قابل پیگیری نیست و با توجه به کجازات اندک این جرم و قرار گرفتت در درجه 7 تعزیری مستقیما در دادگاه رسیدگی می شود.

مزیت داشتن وکیل در دعاوی تصرف عدوانی

استفاده از وکلا در تمامی پرونده های حقوقی و کیفری بسیار مفید بوده که در ذیل به صورت مختصر دلیل به کارگیری وکلا در چنین گرونده هایی را شرح می دهیم:
مزایای داشتن وکیل  در دعاوی تصرف عدوانی

1. تفکیک تصرف عدوانی از دعاوی مشابه
2. تخصص و تبحر بالا در پیگیری و تنطیم لوایح به دلیل تجربه های پیشین
3. طرح دعوای کیفری در صورت وجود شرایط تحقق و حصوا نتیجه بهتر و زمان بری کمتر
4. صرف کردن زمان کمتر و اخذ نتیجه بهتر
5. دستیابی به حقوق از دست رفته 
6. عدم نیاز به حضور در تمامی مراحل
7. رعایت مواعد قانونی و استفاده از ادله در زمان مناسب

مدارک مورد نیاز برای گرفتن وکیل تصرف عدوانی

مدارکی که در خصوص طرح اینگونه دعاوی لازم می باشد ارائه مدارک شناسایی خوانده و دلایل دال بر اثبات تصرف در تصرف عدوانی حقوقی و مدارک مالکیت در خصوص تصرف عدوانی کیفری می باشد.

علم حقوق بسیار گسترده بوده و به یک موضوع خاص محدود نمی شود از جمله مسائلی که در علم حقوق دارای اهمیت بوده و کاربرد فراوانی دارد مبحث مربوط به اموال و مالکیت می باشد گکه دارای زیر شاخه های زیادی می باشد یکی از این زیر شاخه ها تصرف عدوانی می باشد در واقع در تصرف عدوانی فرد دیگری به زور و عدوان ملکی که در تصرف  فرد دیگری می باشد را تصرف می کند .مالک برای اینکه بتواند حق از دست رفته خود را بازیابد چاره ای جز اقامه دعوا از طریق مراجع قانونی ندارد.لازم به ذکر است که بین دعوی تصرف عدوانی و خلع ید تفاوتی که می باشد این است که اثبات یا عدم اثبات مالکیت ملاک می باشد.تصرف عدوانی دارای دو جنبه کیفری و حقوقی می باشد و این نشان دهنده این است که تصرف عدوانی جنبه مجرمانه نیز دارد.

بیشتر بخوانید: انواع کافه خیارات