فرجام خواهی در امور مدنی چه قوانینی دارد؟

یکی از شیوه‌ های اعتراض به آراء قضایی که توسط قانون گذار در قانون پیش‌بینی شده است فرجام خواهی است. فرجام خواهی در واقع از طرق فوق العاده شکایت از آراء می‌باشد که هدف از آن، تضمین وحدت تفسیر قوانین و قواعد حقوقی و جلوگیری از انحراف در اجرای قوانین در دادگاه‌ها و تعدیل رویه قضایی است که در ادامه بیشتر به آن خواهیم پرداخت.

فرجام خواهی چیست؟

فرجام چیست؟ فرجام در لغت به معنی پایان، آخر و عاقبت است و اعتراض فرجام خواهی اعتراض به رای دادگاه بدوی یا تجدید نظر است به رایی که در دادگاه اولیه یا بدوی که موضوع در ابتدا در آنجا مطرح و رسیدگی می شود، بدوی می گویند و به رایی که در دادگاه تجدیدنظر در اعتراض به رای بدوی صادر می شود، رای تجدید نظر می گویند. مرجعی که به اعتراض فرجام خواهی رسیدگی می کند دیوان عالی کشور است که نسبت به تطبیق حکم با شرع و قانون رسیدگی های لازم را انجام می دهد و  رای را تایید یا نقض می کند. البته لازم به ذکر است که فرجام خواهی در موارد خاصی امکان طرح دارد و در مورد هر رای بدوی یا تجدید نظری نمی توان این اعتراض را مطرح کرد. رسیدگی فرجامی، بنابر ماده‌ ۳۶۶ آیین دادرسی مدنی، تشخیص هماهنگی یا ناهماهنگی رای فرجام‌ خواسته با موازین شرعی و مقررات قانونی.

بنابراین، دیوان عالی کشور، آرای دادگاه‌ها را در این راستا بررسی می‌کند و به معنای واقعی رای صادر نمی کند. به‌ بیان ساده‌تر، دیوان عالی کشور، رأی فرجام‌خواسته را تایید یا رد می‌کند و درصورت نقض، به دلیل اینکه قادر به رسیدگی در  ماهیت دعوا نمی باشد، پرونده را برای صدور رای، به مرجعی پایین‌تر می‌فرستد فرجام خواهی معمولا توسط طرفین دعوا، قائم مقام، نمایندگان قانونی و وکلای آنها و یا دادستان کل کشور با تقدیم دادخواست فرجامی به دادگاه صادر کننده رای به صورت می گیرد. 

انواع فرجام خواهی کدامند؟

فرجام خواهی از آرای صادره دادگاه ها به دو نوع تقسیم می شود: 1- فرجام خواهی اصلی2 -فرجام خواهی تبعی.

• آیین فرجام خواهی اصلی: وقتی است که محكوم عليه ابتکار عمل را در دست گرفته و با تقدیم دادخواست فرجامی موجب می شود که پرونده در دیوان عالی کشور برای رسیدگی فرجامی مطرح شود. فرجام خواهی اصلی به دو صورت انجام می شود: فرجام خواهی بی واسطه و فرجام خواهی از طریق دادستان کل کشور.
• فرجام خواهی تبعی: منظور از فرجام خواهی تبعی این است که حکمی که از دادگاه صادر شده است نسبت به جزئی از حکم، خوانده و نسبت به جز دیگری از حکم، خواهان محکوم شده اند. این احتمال وجود دارد که هر دو نسبت به قسمتی که محکوم شده اند درخواست فرجام دهند؛ در این صورت فرجام خواهی هر یک اصلی شمرده می شود. این امکان هم هست که یکی از طرفین به حکم تن بدهد و طرف دیگر درخواست فرجام دهد در چنین صورتی قانونگذار با پیش بینی فرجام تبعی به فرجام خوانده اجازه داده است که در برابر فرجام خواهی اصلی، درخواست فرجام تبعی نماید.

آیا آرای دادگاه های بدوی قابل فرجام خواهی است؟

پس از صدور رای بدوی، در صورتیکه هر یک از طرفین به رای دادگاه اول معترض بوده و رای را برخلاف منفعت و مصلحت خود و مغایر با قانون بدانند می توانند تحت عناوین و قالب های تعریف شده قانونی اقدام به اعتراض به رای کنند.بنابراین این امکام فراهم می باشد که در صورتی که تجدیدنظرخواهی و واخواهی هم صورت گرفته باشد فرد بتوتند براساس فرجام خواهی نیز اقدام نماید و از حقوق خود دفاع نماید. 

هزینه تنظیم دادخواست توسط وکیل

کدام قرارها قابل رسیدگی فرجامی هستند؟

در ماده 367 قانون آیین دادرسی مدنی ، قرارهایی پیش بینی شده است که چنانچه از دادگاه نخستین صادر شوند ، در صورتی که در مهلت مقرر تجدیدنظر خواهی نشود و قرار در پرونده ای صادر شده باشد که حکم راجع به آن قابل فرجام باشد ، می تواند در مهلت مقرر مورد فرجام خواهی قرار گیردد.
الف) قرارها:

• قرار ابطال دادخواست یا رد دادخواست که از دادگاه صادر شده باشد ، قرار سقوط دعوا یا عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا در صورتی که از دادگاه نخستین صادر شده باشند ، در مهلت تجدیدنظر از آنها تجدیدنظر خواهی نشده باشد و قرار در پرونده ای صادر شده باشد که حکم راجع به اصل آن قابل فرجام باشد ، می توان در مهلت فرجام خواهی از آن فرجام خواهی کرد.

ب) احکام:

• احکامی که از دادگاههای نخستین در دعاوی صادر شده اند که خواسته آن بیش از مبلغ بیست میلیون ریال باشد؛ در صورتی که در موعد مقرر از آنها تجدیدنظر خواهی نشود، می توانند در مهلت فرجام خواهی، مستقیما مورد فرجام خواهی قرار بگیرند.
• احکام راجع به اصل نکاح و فسخ نکاح، طلاق، نسب، حجر، وقف، ثلث، حبس و تولیت که از دادگاه نخستین صادر شده اند نیز چنانچه در مهلت مقرر مورد تجدیدنظر خواهی قرار نگیرند و حکم قطعی شود، می توان در مهلت فرجام خواهی از آنها فرجام خواهی کرد.
• احکام غیابی صادره در دعاوی مالی که خواسته آن بیش از بیست میلیون ریال باشد، چنانچه در مهلت مقرر مورد واخواهی و تجدیدنظر قرار نگیرند و مهلت واخواهی به اتمام برسد، می توانند در مهلت فرجام خواهی مورد درخواست فرجام قرار بگیرند.

چه احکامی قابلیت رسیدگی فرجامی را نخواهد داشت؟

بر اساس ماده 369 قانون آیین دادرسی مدنی، اگر چه ممکن است حکمی از نظر مواد 368 و 367 قانون آیین دادرسی مدنی قابل فرجام خواهی باشد، اما در شرایط زیر غیر قابل فرجام خواهی می باشد:

• احکام مستند به اقرار قاطع دعوا در دادگاه.
• احکام مستند به نظریه یک یا چند نفر کارشناس که طرفین به طور کتبی رای انها را قاطع دعوا قرار داده باشند.
• احکام مستند به سوگند که قاطع دعوا باشد.
• احکامی که طرفین حق فرجام خواهی خود را نسبت به آن ساقط کرده باشند.
• احکامی که ضمن یا بعد از رسیدگی به دعاوی اصلی راجع به متفرعات آن صادر می شود، در صورتی که حکم راجع به اصل دعوا قابل رسیدگی فرجامی نباشد.
• احکامی که به موجب قوانین خاص غیرقابل فرجام خواهی است.

ترتیب فرجام خواهی به چه صورتی می باشد؟

درصورتي كه دادخواست فرجام‌خواهي تكميل باشد، مدير دفتر دادگاه يك نسخه ازدادخواست و پيوست هاي آن را براي طرف دعوا، ‌ارسال مي‌دارد تا ظرف بيست روز به‌طور كتبي پاسخ دهد. پس از انقضاي مهلت يادشده اعم از اين كه پاسخي رسيده يا نرسيده باشد، پرونده را همراه با‌پرونده مربوط به رأي فرجام خواسته، به ديوان‌عالي كشور مي‌فرستد.

هرگاه از رأي قابل فرجام در مهلت مقرر قانوني فرجام‌خواهي نشده، يا به هر علتي در آن‌موارد قرار رد دادخواست فرجامي صادر و‌قطعي شده باشد و ذي‌نفع مدعي خلاف شرع يا قانون بودن آن رأي باشد، مي‌تواند از طريق دادستان كل كشور تقاضاي رسيدگي فرجامي بنمايد. ‌تقاضاي يادشده مستلزم تقديم دادخواست و پرداخت هزينه دادرسي فرجامي است. مهلت تقديم دادخواست يك ماه حسب مورد از تاريخ انقضاء مهلت فرجام‌خواهي يا قطعي شدن قرار رد دادخواست فرجامي يا ابلاغ‌رأي ديوان عالي كشور درخصوص تأييد قرار رد دادخواست فرجامي مي‌باشد.

 مزایای مشاوره با وکیل کیفری چیست؟ 

نکات مهمی که در دادخواست فرجامی باید رعایت شود؟

در درخواست فرجام خواهی این نکات را حتما باید رعایت کرد:

• نام و نام خانوادگی و اقامتگاه و سایر مشخصات فرجام خواه و وکیل او در صورتی که دادخواست را وکیل داده باشد.
• نام و نام خانوادگی و اقامتگاه و سایر مشخصات فرجام خوانده
• حکم یا قراری که از آن درخواست فرجام شده است.
• دادگاه صادر کننده رای.
• تاریخ ابلاغ رای.
• دلایل فرجام خواهی.

مدت زمان رسیدگی به فرجام خواهی

مهلت فرجام خواهی درخصوص احکام قابل فرجام دادگاه تجدیدنظر استان، برای اشخاص ساکن ایران، بیست روز و برای اشخاص ساکن خارج از کشور، دو ماه از تاریخ ابلاغ رأی است. این مهلت درخصوص احکام قابل فرجام دادگاه بدوی، از تاریخ پایان یافتن مهلت تجدیدنظر آغاز می شود.

بعد از درخواست فرجام به چه صورتی عمل خواهد شد؟

فرجام‌خواهی با تقدیم دادخواست به دفتر دادگاه نخستین آغاز می شود که ممکن است دادگاه بدوی یا تجدیدنظر باشد.البته لازم به ذکر است که دادخواست می بایست به ثبت رسیده و هزینه ثبت و باطل کردن تمبر پرداخت گردد همچنین فرجام خواهی مستلزم پرداخت هزینه دادرسی نیز می باشد.پس از ثبت در دفتر دادگاه جهت مطابقت یا عدم مطابقت به دیوان عالی کشور ارسال شده که ممکن است رای ابتدایی تایید یا رد شود.نکته حائر اهمیت این است که چنانچه فرجام خواهی در مهلت مقرر صورت نگیرد و ذینفع یا قائم مقام و نماینده آنها مدعی خلاف شرع یا قانون  بودن رای باشد می تواند از طریق دادستان کل کشور اقدام نماید  و دادخواست را به دفتر دادستانی کل تحویل دهد.لازم به ذکر است که در این مرحله نیز می بایست دادخواست تنظیم گردیده و هزینه های لازم پرداخت گردد.

در چه مواردی حکم یا قرار فرجام خواهی نقض خواهد شد؟

موارد نقض حکمی که از آن فرجام خواهی شده ، به عنوان جهات نقض حکم فرجام خواهی شده در موادی از قانون آیین دادرسی مدنی مورد اشاره قرار گرفته اند:

1. عدم صلاحیت دادگاه صادر کننده رأی
2. مخالفت رأی صادره با موازین شرعی و مقررات قانونی
3. عدم رعایت اصول دادرسی ، قواعد آمره و حقوق اصحاب دعوی
4. صدور آراء مغایر در یک موضوع
5. نقص تحقیقات و عدم توجه به دلایل طرفین
6. تعارض بین اسباب موجهه و منطوق رأی 
7. سوء تفسیر قرارداد
8. عدم صحت مندرجات رأی

تفاوت فرجام خواهی و تجدیدنظر

بین فرجام خواهی و تجدیدنظر خواهی از نظر آرا قابل اعتراض تفاوت وجود دارد.همچنین در مرحله فرجام خواهی رای و تصمیمی گرفته نمی شود و فقط رای قبلی تایید یا رد نمی شود بنابراین در مرحله فرجامی ورود به ماهیت دعوا وجود ندارد در حالی که در مرحله تجدیدنظر تصمیم گیری شده و رای صادر می گردد.البته نباید از این نکته غافل شد که مرجع رسیدگی در این دو نیز متفاوت است زیرا فرجام خواهی در دیوان عالی کشور صورت می گیرد در حالی که تجدیدنظرخواهی از طریق دادگاه تجدیدنظر استان صورت می گیرد.نکته حائز اهمیت در اینجا این است که در خصوص احکام کیفری وضعیت متفاوت است و در  خصوص احکام صادره از دادگاه کیفری 1 مرجع تجدیدنظر دیوان عالی کشور می باشد.

نحوه رزرو وقت مشاوره حقوقی حضوری در داداپ

تفاوت فرجام خواهی حقوقی و کیفری

فرجام‌خواهی از آراء کیفری نیز در دیوان‌عالی‌کشور صورت می‌گیرد اما تفاوت فرجام‌خواهی کیفری با فرجام‌خواهی حقوقی این است که در موضوعات کیفری مرجع رسیدگی به اعتراض به برموضوعاتی که در صلاحیت دادگاه کیفری 2 می باشد، دادگاه تجدیدنظر بوده و مرجع رسیدگی به اعتراض به موضوعاتی که در صلاحیت دادگاه کیفری 1 می باشد دیوان‌عالی‌کشور می‌باشد. به اعتراضی که در دادگاه تجدیدنظر مطرح می‌شود، تجدیدنظرخواهی و به اعتراضی که در دیوان‌عالی‌کشور صورت می‌گیرد، فرجام خواهی گفته می‌شود. بنابراین، برخلاف موضوعات حقوقی که یک رأی می‌تواند هم قابل تجدیدنظرخواهی بوده و هم قابل فرجام‌خواهی باشد، در موضوعات کیفری امکان این‌که بتوان نسبت به یک رأی هم تجدیدنظرخواهی نمود و هم از آن فرجام‌خواهی کرد، وجود ندارد. به عبارت بهتر، در حقوق جزا تجدیدنظرخواهی و فرجام‌خواهی دو شیوه‌ی اعتراض به آراء کیفری می‌باشند که در عرض هم قرار دارند و صرفاً از حیث مرجعی که صلاحیت رسیدگی به آن‌ها را دارد، متفاوت می‌باشند.