در قانون مدنی بحثی از تعریف جهیزیه نیامده است اما می توان گفت که جهیزیه ازجمله اموال منقولی می باشد که زوجه با خود به منزل مشترک می آورد، درست است که آوردن جهیزیه وظیفه زوجه نمی باشد اما بر حسب عرف و عادت زوجه (با حمایت خانواده خود) وسایلی که برای زندگی مشترک لازم است را به منزل زوج می آورد و به همین دلیل است که زوجه مالک این اموال می باشد و می تواند هرزمان که بخواهد آنها را پس بگیرد.
استرداد جهیزیه
جهیزیه به مجموعه ای از اموال منقول گفته می شود که زن به منزل همسر خود می آورد و استرداد به معنای بازگرداندن و عودت این اموال توسط زن قبل یا بعد از طلاق می باشد.
در خصوص اینکه آیا زن وظیفه دارد که حتما جهیزیه یا جهاز مهیا نماید باید گفت این باور غلط است، گرچه عرفاً عمل آوردن جهیزیه از سوی زن صورت می گیرد اما این به معنای وظیفه و تعهد زن در این خصوص نمی باشد زیرا وسایلی که برای شروع زندگی مشترک لازم می باشد در زمره نفقه قرار گرفته که قانوناً تهیه آنها برعهده مرد می باشد.
براساس ماده1107 قانون مدنی : نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض.
نکته: استرداد جهیزیه نیاز به صدور حکم طلاق ندارد و زن به عنوان مالک جهیزیه می تواند قبل از طلاق نیز نسبت به استرداد اقدام نماید .
نکته: اموالی از جهیزیه قابل استرداد از سوی زن می باشند که موجود بوده و در اثر استفاده مستهلک و خراب نشده باشند بنابراین اگر اموالی که زن با خود به منزل همسرش آورده بعد از سال ها استفاده از بین رفته یا خراب شوند به دلیل عدم ارزش مالی، قابل استرداد نیستند.
نکته: اموالی که در طول زندگی مشترک خریداری شده و جزء جهیزیه نبوده است قابل استرداد نمی باشد، همچنین است اموالی که توسط مرد مستقلاً تهیه شده است .
روش های استرداد جهیزیه
در صورتی که به هر علت زن بخواهد نسبت به بازگرداندن جهیزیه خود اقدام نماید می تواند از روش های ذیل بهره ببرد:
- استرداد جهیزیه با توافق: اگر بین زن و مرد در خصوص استرداد جهیزیه توافق حاصل شده باشد، همین توافق می تواند مبنا قرار گرفته و دیگر نیاز به توسل به مرجع قضایی برای حل مشکل استرداد نمی باشد.
- استرداد جهیزیه با سیاهه: سیاهه جهیزیه در واقع لیست اموالی است که زن با خود به منزل مشترک آورده است، لیست اموال منقول تهیه شده که در انتهای عقدنامه و یا در برگه جداگانه به ثبت رسیده است برای اینکه دارای اعتبار باشد می بایست به تایید مرد یا شهادت شهود برسد. در صورتی که زن دارای سیاهه باشد به راحتی می تواند نسبت به استرداد اموال خود از سوی شورای حل اختلاف و یا دادگاه خانواده اقدام نماید، البته لازم به ذکر است که برای اینکه زن بتواند نسبت به استرداد اقدام نماید می بایست قبل از تنظیم و ثبت دادخواست استرداد جهیزیه از طریق ارسال اظهارنامه اقدام نماید.
- استرداد جهیزیه بدون سیاهه: اگر به دلیل عدم آگاهی، فرهنگ منطقه ای و یا در مضیقه بودن، امکان لیست کردن جهیزیه وجود نداشته باشد به معنای این نیست که زن نتواند اصلاً نسبت به استرداد اقدام نماید بلکه با استناد به فاکتورهای خرید و یا توسل به شهود و مطلعین، می تواند نسبت به استرداد اقدام نماید.
نکته: اگر جهیزیه زن دچار کسری شده باشد زن میتواند به استناد سیاهه و یا شهادت شهود نسبت به دریافت مثل یا قیمت اقلام کسری اقدام نماید.
جهیزیه زن امانت است؟
جهیزیه ای که زن با خود به زندگی مشترک می برد جهت استفاده در زندگی مشترک می باشد و در دست مرد امانت نیست، بنابراین اگر مرد از آنها استفاده نماید و اموال دچار نقص یا اتلاف شوند نمی توان به این سبب مرد را محکوم به جرم خیانت در امانت نمود. البته اگر زن دادخواست استرداد جهیزیه نماید و یا به وسیله ارسال اظهارنامه مرد را ممنوع از استفاده نماید اما در این حین مرد نسبت به استرداد امتناع نماید و یا اینکه نسبت به اموال زن نقصی وارد آورد وضعیت متفاوت است و در این صورت امکان محکوم کردن مرد به عنوان خائن در امانت وجود دارد زیرا زن با توسل به قانون و همچنین رجوع از اذن استفاده، از مرد درخواست استرداد نموده و وی نیز مکلف به استرداد آنهاست.
بردن جهیزیه بدون اجازه شوهر
سوال این است که زن برای استرداد جهیزیه حتما نیازمند اجازه همسرش می باشد؟ پاسخ این است که با توجه به اینکه زن مالک جهیزیه می باشد و هر مالکی به استناد ماده 30 قانون مدنی تسلط کامل بر اموال خود دارد، احتیاج به اجازه شوهرش برای استرداد اموال ندارد و هر زمان که بخواهد می تواند نسبت به استرداد اقدام کند، اما بهتر است جهت احتیاط زن در این صورت فقط اموالی را استرداد کند که در سیاهه قید شده است.
استرداد جهیزیه با مامور
در قسمت روش های استرداد جهیزیه بیان کردیم که زن می تواند با توافق و یا برحسب سیاهه و یا شهادت شهود، پس از صدور حکم در این خصوص نسبت به استرداد جهیزیه اقدام نماید. در صورتی که با صدور حکم استرداد جهیزیه از طرف مرجع قضایی، در مهلت اجرای اختیاری رای، مرد حاضر به تحویل دادن جهیزیه به زن نشود و به تصرف خود در اموال زن ادامه دهد، در این صورت نیاز به اهرم قوی تری تحت عنوان استفاده از مامور اجرای احکام(دادورز) به همراه مامور کلانتری جهت اجرای حکم قانونی می باشد.
نکته: اگر با وجود حضور مامورین مربوطه بازهم ممانعت از سوی مرد صورت بگیرد ناگزیر از توسل به قفل شکن می باشند.
هزینه استرداد جهیزیه
در خصوص هزینه استرداد جهزیه باید گفت که هزینه دادرسی این دادخواست به دلیل مالی بودن خواسته، 3 و نیم درصد از ارزش کل اقلام جهیزیه است.
مرجع صالح رسیدگی
در خصوص مرجع صالح به رسیدگی در خصوص استرداد جهیزیه؛ باید گفت که علی الاصول دادگاه خانواده در این خصوص صالح به رسیدگی می باشد مگر اینکه ارزش جهیزیه کمتر از 20 میلیون تومان باشد که در این صورت شورای حل اختلاف مجاز و صالح به رسیدگی است.
مدت زمان استرداد جهیزیه
در خصوص اینکه مدت زمان استرداد جهزیه چقدر است شایان ذکر است؛جهیزیه به دلیل اینکه مال زن می باشد هر زمان می تواند نسبت به استرداد آن اقدام نماید و برای بازگشت جهیزیه به زن نیاز به وقوع طلاق نمی باشد. اما در خصوص اینکه از زمان ارسال اظهارنامه و ثبت دادخواست استرداد جهیزه تا صدور حکم استرداد و اجرای آن چه مدت زمانی طول می کشد آنچه مسلم است اینکه زمان ثابت و مشخصی وجود ندارد و بسته به اینکه مدارک استنادی از چه قدرت و استحکامی برخودار است، یا وکیل چقدر متبحر باشد و همچنین اینکه حجم پرونده های مرجع صالح به رسیدگی چقدر باشد، مدت زمان متغیر است .
سخن پایانی
با توجه به اینکه آوردن جهیزیه وظیفه زن نبوده و وی مالک این اموال می باشد، می تواند هر زمان که خواست اموال خود را در صورتی که از بین نرفته و یا مستهلک نشده باشند مسترد نماید. بهتر ایت که در خصوص استرداد جهیزیه زن توافق همسرش را جلب نماید اما اگر توافقی حاصل نشد از طریق مرجع قضایی به استناد سیاهه جهیزیه یا شهادت شهود نسبت به استرداد آن اقدام نماید.
تنظیم اظهارنامه
مشاوره حقوقی حضوری