اجرت المثل ایام زوجیت چیست و شرایط تعلق آن چگونه است؟

وقوع نکاح بین زوجین علاوه براینکه سبب محرمیت بین آنها می شود سبب ایجاد حقوق و تکالیفی در مقابل یکدیگر نیز خواهد شد به این معنا که زوجیت علاوه بر اینکه برای  زن و مرد ایجاد تکلیف می کند در مقابل سبب می شود که از حقوقی نیز برخوردار شوند. ازجمله حقوقی که زن در زندگی مشترک از آن برخوردار می شود دریافت اجرت المثل است. در این مقاله به تعریف اجرت المثل و شرایط تعلق اجرت المثل به زوجه می پردازیم.

اجرت المثل چیست؟

قانون مدنی به تعریف اجرت المثل پرداخته است براساس ماده 336 قانون مدنی: هر گاه کسی بر حسب امر دیگری اقدام به عملی نماید که عرفاً برای آن عمل اجرتی بوده و یا آن شخص عادتاً مهیای آن عمل باشد عامل ‌مستحق اجرت عمل خود خواهد بود مگر این‌که معلوم شود که قصد تبرع داشته است.

بنابراین برای اینکه شخصی مستحق دریافت اجرت المثل بشود می بایست بر حسب دستور دیگری و بدون قصد تبرع و رایگان انجام دادن ،کارهایی را انجام داده باشد و آن امور عرفاً مستحق دریافت اجرت باشند. در واقع اجرت المثل درمقابل اجرت المسمی قرار می گیرد زیرا اجرت المثل دارای قرارداد مشخص و همچنین مبلغ مشخص می باشد در حالی که  مبلغ و میزان اجرت المثل مشخص نبوده و متغیر می باشد.

اجرت المثل ایام زوجیت

 زن و مرد در زندگی مشترک در مقابل یکدیگر دارای حقوق و تکالیفی می باشند که شرعاً و قانوناً می بایست آنها را مراعات نمایند ، از جمله  این حقوق می توان به ریاست مرد بر خانواده،  مهریه ، اجرت المثل و تمکین اشاره کرد. همانطور که اشاره کردیم ازجمله حقوق زن در خانواده اجرت المثل می باشد. بنابر تعریفی که قانون مدنی در خصوص  اجرت المثل ارائه داده است می توان گفت که اجرت المثل ایام زوجیت مبلغ یا مالی است که  توسط زوج به زوجه در مقابل اموری که در منزل بدون قصد تبرع  انجام داده است و عرفاً برای آن امور دستمزد و اجرت باشد، پرداخت می شود. مبلغ پرداختی در ازای انجام امور منزل متغیر می باشد که توسط کارشناس با توجه به شرایط زوجه تعیین می شود.

نکته: اجرت المثل ازجمله حقوق مالی زن می باشد که برحسب تکلیف مرد موظف به پرداخت آن به زن می باشد ، برای اینکه زن مستحق دریافت اجرت المثل باشد، برخلاف باور عمومی نیاز نیست حتماً طلاق  بگیرد.

 نکته: دلیل تعیین اجرت برای انجام امور منزل توسط زن ارزشمند بودن این امور و بی پاداش نماندن آنها می باشد زیرا زن در زندگی مشترک تکلیف به تمکین عام و خاص دارد و امور منزل از تکالیف وی محسوب نمی شود مگر اینکه برای انجام آنها داوطلب بوده و قصد انجام به صورت رایگان را داشته باشد.

نکته:  دریافت اجرت المثل با فوت شوهر زائل نمی شود و زن می تواند حتی پس از فوت شوهرش ، از ماترک وی به حق خود نائل شود.

شرایط دریافت اجرت المثل ایام زوجیت

براساس قانون مدنی صرف انجام امور منزل توسط زن سبب برخورداری از اجرت و پرداخت اجرت المثل توسط مرد نمی شود بلکه باید شرایطی که در قانون جهت استحقاق دریافت اجرت المثل تعیین شده است وجود داشته باشد. قانون مدنی در تبصره الحاقی ( ۱۳۸۵/۰۵/۰۹) در خصوص شرایط دریافت اجرت المثل ایام زوجیت بیان می دارد: چنانچه زوجه کارهایی را که شرعاً به عهده وی نبوده و عرفاً برای آن کار اجرت‌المثل باشد، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت‌المثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می‌نماید.

 شرایط دریافت اجرت المثل ایام زوجیت بر اساس تبصره الحاقی ماده 336 قانون مدنی از قرار ذیل می باشد:

1. عرفاً برای عمل انجام شده دستمزدی درنظر گرفته شده باشد.
2.  زن امور مربوطه را به قصد دریافت اجرت انجام داده باشد و قصد تبرع و انجام رایگان نداشته باشد.
3.  اموری که توسط زن انجام شده است داوطلبانه نبوده بلکه به دستور مرد انجام شده باشد.
4.  امور انجام شده شرعاً برعهده زن نبوده باشد و زن موظف به انجام آنها نباشد.(مشمول مصادیق تمکین عام یا خاص نباشد)

 نکته: تبصره (الحاقی ۱۳۸۵/۰۵/۰۹) : چنانچه زوجه کارهایی را که شرعاً به عهده وی نبوده و عرفاً برای آن کار اجرت‌المثل باشد، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت‌المثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می‌نماید.

مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت

 دریافت اجرت المثل توسط زن منوط به درخواست طلاق از سوی وی یا طلاق دادن نمی باشد بلکه زن می تواند در طول زندگی زناشویی نیز اجرت المثل کارهایی که در منزل شوهر انجام داده است را مطالبه کند. برای اینکه زن بتواند اجرت المثل کارهای انجام داده اش را از شوهر مطالبه نماید می بایست نسبت به تنظیم و ثبت دادخواست مطالبه اجرت المثل از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا سامانه ثنا اقدام نماید و پس از ارجاع پرونده به دادگاه خانواده از طریق شعبه تعیین شده پیگیری های لازم را انجام دهد تا با تعیین وقت از سوی شعبه ، جلسه رسیدگی برگزار شده و نسبت به پرداخت اجرت کارشناسانه توسط مرد حکم صادر شود.

نکته: در صورتی که هریک از زوجین نسبت به حکم صادره از دادگاه خانواده در خصوص اجرت المثل ایام زوجیت معترض باشند می توانند اقدام به تجدیدنظرخواهی در موعد مقرر قانونی بنمایند.

شرایط دریافت اجرت المثل ایام زوجیت در قانون جدید 

به موجب ماده 336 قانون مدنی برای اینکه زن مستحق دریافت اجرت المثل بشود باید ادعای خود مبنی بر تبرعی نبودن را به اثبات برساند، دشواری اثبات تبرعی نبودن بر کسی پوشیده نیست و چه بسا به این جهت زن از حق قانونی و شرعی خود محروم شود به همین جهت دریافت اجرت المثل  اکنون با تغییراتی مواجه شده است که از آن تحت قانون جدید اجرت المثل یاد می شود. براساس مقرره جدید اصل بر تبرعی نبودن امور انجامی توسط زن است و مردی که مخالف این امر است باید ادعای خود مبنی بر مجانی انجام دادن امور توسط زن را به اثبات برساند.

آیا تنصیف دارایی سبب محرومیت از دریافت اجرت المثل می شود؟

براساس رأی وحدت رویه شماره ۷۷۹ مورخ 15/5/1398 هیات‌ عمومی دیوان ‌عالی ‌کشور : با توجه به تاکید قانونگذار در صدر ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده مصوب 1/12/91 بر شروط ضمن عقد نکاح و مندرجات سند ازدواج، جمع شرط تنصیف دارایی که ضمن عقد نکاح مقرر شده با اجرت‌المثل کارهای انجام گرفته توسط زوجه موضوع تبصره الحاقی به ماده ۳۳۶ قانون مدنی (یا نحله بدل از آن) تنافی و تعارض ندارد، بنابراین تعیین اجرت‌المثل کارهای زوجه از سوی دادگاه او را از حقوق استحقاقی ناشی از شرط تنصیف دارایی محروم نمی‌سازد و در چنین مواردی دادگاه باید علاوه بر تعیین اجرت‌المثل کارهایی که زوجه انجام داده، نسبت به حقوق او ناشی از آن شرط نیز رسیدگی و تعیین تکلیف نماید. بر این اساس رأی شعبه دوازدهم دیوان عالی کشور در حدی که با این نظر انطباق دارد به اکثریت آراء صحیح و موافق قانون تشخیص می‌گردد. این رأی طبق ماده ۴۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری در موارد مشابه برای شعب دیوان عالی کشور و دادگاه‌ها و سایر مراجع اعم از قضایی و غیر آن لازم‌الاتباع است.

بنابراین، تنصیف دارایی و اجرت المثل دو مقوله جدا و غیرمتعارض از هم بوده و دریافت هریک از آنها ، مانع از دریافت دیگری نمی شود.

اعسار از پرداخت اجرت المثل

بعد از صدور حکم قطعی در خصوص دعوای مطالبه اجرت المثل، زن برای اجرای این حکم باید از دادگاه تقاضای صدور اجرائیه نماید و دادگاه نیز موظف است اجرائیه را صادر و به زوج ابلاغ کند. زوج یک ماه از تاریخ ابلاغ اجرائیه فرصت دارد بدون دادن هیچ تأمینی جهت طرح دعوای اعسار اقدام نماید و پس از یک ماه در صورتی اعسار او مورد پذیرش قرار می گیرد که تامین بسپارد، در صورت تایید اعسار زوج، پرداخت اجرت المثل به صورت اقساط انجام خواهد شد.

مبلغ اجرت المثل چقدر است؟

مبلغ اجرت المثل ثابت نبوده و از هر زنی با زن دیگر متفاوت می باشد که توسط کارشناس متخصص در این زمینه براساس شرایط زن، امور انجامی، مدت زمان انجام و ... تعیین خواهد شد.

آیا به زن ناشزه اجرت المثل تعلق می گیرد؟

در صورتی زنی ناشزه محسوب می شود که از همسرش تمکین خاص یا عام ننماید ، از آنجا که دریافت اجرت المثل مربوط به موارد تمکینی نمی باشد و در ازای انجام اموری که عرفاً مستحق دریافت اجرت می باشند پرداخت می شود به همین جهت زن ناشزه هم مستحق دریافت اجرت المثل می باشد.

سخن پایانی

اجرت المثل ایام زوجیت به زنی که در منزل همسرش امور خانواده را  بدون قصد تبرع انجام داده باشد تعلق می گیرد و مردی که مدعی رایگان انجام دادن امور مذکور توسط زن می باشد باید ادعای خود را به اثبات برساند و نمی تواند به بهانه اینکه زنش ناشزه است و یا اینکه طلاق نگرفته است از پرداخت اجرت المثل شانه خالی کند.