در صورتی که بین اشخاص اختلافی حاصل شود بهترین راه برای حل این اختلاف ارجاع به داور یا میانجی می باشد. قانون آئین دادرسی مدنی به داوری و شرایط داور به تفصیل پرداخته است. براساس این قانون افرادی که صلاحیت اقامه دعوا را دارند، می توانند، اختلافات خود را به داوری ارجاع دهند، داور حل اختلاف می توانند واحد یا متعدد باشد. با ارجاع اختلاف به داوری قبل یا بعد از طرح اختلاف در دادگاه داور یا داوران رسیدگی کرده و اقدام به صدور رأی می نمایند، رأی صادره از داوری قابل اعتراض توسط طرفین بوده و آنها می توانند رأیی را که خارج از موضوع دعوا یا برخلاف قانون بوده و یا اینکه داور در آن صلاحیت نداشته را از طریق مراجع قضایی ابطال نمایند. ابطال رأی داور می تواند جزئی یا کلی باشد به این معنا که تمام رأی یا قسمتی از آن باطل شود.
مفهوم داوری
براساس ماده 454 آئین دادرسی مدنی: «کلیه اشخاصی که اهلیت اقامه دعوا دارند می‌توانند با تراضی یکدیگر، منازعه و اختلاف خود را خواه در دادگاه مطرح شده باشد یا نشده باشد و در صورت طرح در هر مرحله از رسیدگی باشد به داوری یک یا چند نفر ارجاع دهند. »
مقصود از داوری رفع اختلاف فی مابین اشخاص در خارج از دادگاه می باشد و به این وسیله طرفین اختلاف با میل و رضایت خود ضمن معامله یا به موجب قرارداد جداگانه توافق می کنند که شخص یا اشخاص ثالثی که توسط آنها انتخاب می شود اختلاف حادث شده را حل و فصل نماید. در واقع داوری حل و فصل اختلاف در خارج از دادگاه و به دور از پیچیدگی و اطاله دادرسی مراجع قضایی می باشد. لازم به ذکر است که در داوری نیاز به قبول داور دارد و ابتدای مهلت داوری روزی است که داور یا داوران داوری را قبول کنند.
مواردی که داوری جهت حل اختلاف در آن کاربرد دارد بسیار است که به چند مورد از آنها می پردازیم:
- موافقت نامه‌های قبل از ازدواج
- اختلافات مالی و بودجه
- طلاق و نفقه
- حضانت فرزند و ملاقات
- مراقبت از سالمندان
- کسب و کار خانوادگی
- درگیری خواهر و برادر بالغ
- فسخ غیرقانونی
- غرامت کارگران
- تبعیض
- اذیت
- شکایات
- مدیریت کار
- موجر / مستأجر
- سازندگان / پیمانکاران / مالکان قراردادها
- آسیب‌های شخصی
- مشارکت و ……
نکته: دعاوی وقف، تولیت، نسب، طلاق، اصل نکاح و فسخ آن و ورشکستگی قابل ارجاع به داوری نیست.
بنابراین در صورتی که طرفین اختلاف را به داوری ارجاع داده باشند دادگاه نسبت به این اختلاف ورود پیدا نمی کند مگر اینکه :
- داور شرایط لازم برای داوری را نداشته باشد.
- داور از صدور رأی خودداری کند.
- داور نخواهد یا نتواند به اختلاف رسیدگی کند.
- داور خارج از موعد مقرر رأی خود را صادر کند.
- رأی داور خلاف قانون یا خارج از موضوع داوری باشد.
- داوری در امور ممنوعه نظیر اصل نکاح،نسب ،وقف و تولیت باشد.
نکته:اشخاصی که فاقد اهلیت قانونی باشد و همچنین اشخاصی که به موجب حکم قطعی دادگاه از داوری محروم شده اند را حتی با توافق و تراضی فی مابین نمی توان به عنوان داور انتخاب کرد.
نکته:در صورت توافق به داوری می بایست موضوع و مدت داوری مشخص شود.
نکته:داوران در رسیدگی و صدور رأی تابع مقررات آئین دادرسی مدنی نیستند ولی باید مقررات مربوط به داوری را رعایت کنند.
نکته:پرداخت حق الزحمه داوران با طرفین است مگر خلاف آن توافق کرده باشند.
موارد زوال داوری:
براساس ماده 481 قانون آئین دادرسی مدنی در موارد زیر داوری از بین می رود:
- با تراضی کتبی طرفین دعوا
- با فوت یا حجر یکی از طرفین دعوا
اعتراض به رأی داوری و موارد ابطال آن
قانونگذار، امکان اعتراض به رأی داور را توسط طرفین دعوا، پیش بینی کرده است، منوط بر اینکه، موارد اعتراض قانونی که سبب ابطال رأی داور می شوند، وجود داشته باشند. موارد ابطال رأی داوری براساس ماده 489 قانون آئین دادرسی مدنی از قرار ذیل است:
- رأی صادره مخالف با قوانین موجد حق باشد.
- داور نسبت به مطلبی که موضوع داوری نبوده رأی صادر کرده است.
- داور خارج از حدود اختیار خود رأی صادر نموده باشد. در اینصورت فقط آن قسمت از رأی که خارج از اختیارات داور است ابطال می‌گردد.
- رأی داور پس از انقضای مدت داوری صادر و تسلیم شده باشد.
- رأی داور با آنچه در دفتر املاک یا بین اصحاب دعوا در دفتر اسناد رسمی ثبت شده و دارای اعتبار قانونی است مخالف باشد.
- رأی به وسیله داورانی صادر شده که مجاز به صدور رأی نبوده‌اند.
- قرارداد رجوع به داوری بی اعتبار بوده باشد.
شرایط ابطال رأی داوری
ابطلال رأی داوری باید بر مبنای قانون باشد و برای اینکه بتوان اقدام به ابطال رأی داوری نمود، باید شرایط انجام این امر وجود داشته باشد، شرایط ابطال رأی داوری عبارتند از:
- وجود یکی از موارد بطلان رأی داوری که در ماده 489 قانون آئین دادرسی مدنی بیان شده است.
- داشتن اهلیت قانونی
- ثبت دادخواست اعتراض از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی.(درمواردی که ارجاع امر به داوری از طریق دادگاه نبوده و رأی داور باطل گردد، رسیدگی به دعوا در دادگاه با تقدیم دادخواست به عمل خواهد آمد).
نکته: اگر ارجاع امر به داوری از طریق دادگاه باشد، برای ابطال رأی داوری نیاز به تقدیم دادخواست نیست.
مدت اعتراض به رأی داوری جهت ابطال
مواعد قانونی در مقررات شکلی بسیار حائز اهمیت است به گونه ای که اگر درخواست خارج از موعد مقرر قانونی ارائه شود به آن ترتیب اثر داده نمی شود مگر اینکه بتوان به عذر موجه قانونی استناد کرد. در خصوص عتراض به رأی داوری هم وضع به همین منوال است و طرفین اختللاف باید در مدت مشخصی نسبت به این امر اقدام نمایند. براساس ماده 490 آئین دادرسی مدنی: هریک از طرفین می‌توانند ظرف بیست روز بعد از ابلاغ رأی داور از دادگاهی که دعوا را ارجاع به داوری کرده یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد، حکم به بطلان رأی داور را بخواهد در این صورت دادگاه مکلف است به درخواست رسیدگی کرده، هرگاه رأی از موارد مذکور در ماده فوق باشد حکم به بطلان آن دهد و تا رسیدگی به اصل دعوا و قطعی شدن حکم به بطلان، رأی داور متوقف می ماند.
تبصره- مهلت یاد شده در ماده فوق و ماده (۴۸۸) نسبت به اشخاصی که مقیم خارج از کشور می‌باشند دو ماه خواهد بود. شروع مهلت های تعیین شده در این ماده و ماده (۴۸۸) برای اشخاصی که دارای عذر موجه به شرح مندرج در ماده (۳۰۶) این قانون و تبصره (۱) آن بوده اند پس از رفع عذر احتساب خواهد شد.
نکته: در صورتی که درخواست ابطال رای داور خارج از موعد مقرر باشد دادگاه قرار رد درخواست را صادر می نماید. این قرار قطعی است.
نکات مربوط به داوری
نکته: اگر رأی داور به حق شخص ثالث خللی وارد نماید شخص ثالث می تواند اعتراض خود را در قالب اعتراض ثالث نسبت به رأی داور مطرح نماید.
نکته: ارجاع مجدد دعوا به داوری منعی ندارد.
نکته: دادگاه رسیدگی کننده به ابطال رأی داور، نمی تواند به اصل اختلاف طرفین رسیدگی نماید.
نکته: در صورت ارائه دادخواست ابطال رأی داوری، اجرای رأی داور متوقف نمی شود مگر اینکه قرار توقیف عملیات اجرایی صادر گردد.
نکته: اعاده دادرسی مخصوص احکام دادگاه‌هاست و در مورد آرای داوری قابل رسیدگی در دادگاه نیست.
نکته: در صورتی که طرفین مدت خاصی را برای داوری تعیین نکرده باشند رأی داور می بایست در مهلت سه ماهه صادر و تسلیم دفتر دادگاه گردد بنابراین صرف صدور رأی در مهلت سه ماهه و عدم تسلیم آن در مدت مذکور موجب معتبر تلقی نمودن آن نخواهد بود.
نکته: در دعوای ابطال رأی داوری، داوران خوانده دعوا محسوب نمی شوند.
نکته: با توجه به اینکه قانونگذار در صورت فوت احدی از طرفین قرارداد داوری، امر داوری را قابل تسری به وراث و قائم مقام قانونی ندانسته به طریق اولی شخص ثالثی که در قرارداد متضمّن شرط داوری مدخلیتی ندارد، متعهد به شرط داوری نیست.
نکته: چنانچه خواهان، حق داشته باشد به نحو تخییری، هم به دادگاه و هم به مرجع داوری رجوع کند پس از مراجعه به دادگاه، دیگر حق مراجعه به داوری را ندارد و در صورت صدور رأی توسط داور، این رأی اعتبار ندارد.
نکته: در رسیدگی به دعاوی خانوادگی، قبل از صدور گواهی عدم امکان سازش، ارجاع امر به داوری الزامی است.
نکته: با عنایت به اینکه فسخ قرارداد جزء حقوق طرفین و مختص به آنهاست داور حق اظهارنظر در خصوص آن را ندارد زیرا در فرض پذیرش فسخ قرارداد، دیگر موجبی برای انجام داوری از ناحیه داور مرضی الطرفین باقی نمی‌ماند.
نکته: اگر داور به خسارت تأخیر تأدیه رأی ندهد، رأی داوری، خلاف قانون موجد حق و قابل ابطال است.
نکته: درج عبارت “در صورت عدم توافق برای تعیین داور، طرفین می‌توانند به دادگاه مراجعه نمایند” در قرارداد داوری، ظهور در داوری مرضی الطرفین داشته، بنابراین در صورت عدم توافق طرفین در تعیین داور، داوری منتفی و رسیدگی به دعوا در دادگاه به عمل می‌آید.
سخن پایانی
در صورتی که بین اشخاص اختلافی حادث شود می توانند نسبت به حل اختلاف از طریق داوری اقدام نمایند. برای اینکه رأی داوری قابل استماع بوده و قابلیت ترتیب اثر را داشته باشد می بایست شرایط قانونی در آن رعایت شده باشد وگرنه رأی مورد نظر قابل اعتراض و ابطال توسط طرفین را دارا می باشد.
تنظیم اظهارنامه
مشاوره حقوقی حضوری